Richtlijn Ascites in de palliatieve fase
Samenvatting
Ascites is een pathologische vochtophoping in de peritoneaalholte. Bij ascites ten gevolge van een maligniteit wordt wel gesproken van maligne ascites.
Gevolgen
- toenemende buikomvang, buikpijn, gewichtstoename
- anorexie, snelle verzadiging na het eten, zuurbranden, misselijkheid en/of braken
- kortademigheid
- enkeloedeem
- vermoeidheid en verminderde mobiliteit
- als uiting van peritonitis carcinomatosa: obstipatie, ileus
Klachten kunnen ook geheel ontbreken.
Oorzaken
Maligne
- peritonitis carcinomatosa (meest voorkomende oorzaak)
- uitgebreide levermetastasen
- obstructie van de vena cava inferior, de venae hepaticae of de vena portae door tumorgroei of trombose
- obstructie van lymfebanen in de buik of de thorax
Niet-maligne
levercirrose, hartfalen, pericarditis constrictiva, trombose van de venae hepaticae (Budd-Chiari-syndroom), verlaagd serumalbumine, infecties
Diagnostiek
- anamnese
- lichamelijk onderzoek: sterk opgezette, glanzende buik met uitgezette flanken en verstreken navel; bij percussie: hoogstand van het diafragma beiderzijds, houdingsafhankelijke demping in de flanken, bij palpatie: vloeistofgolf op te wekken
- eventueel: proefpunctie met een 10 ml spuit met een lange naald of echografie ter vaststelling van het bestaan van ascites
- eventueel: analyse van de ascites: aspect (helder, troebel, bloederig en/of melkachtig), LDH, albumine, eiwit, evt. triglyceriden en cholesterol, cytologie, bacteriologisch onderzoek
- transsudaat: heldere ascites, laag eiwit, albumine en LDH, negatieve cytologie
- exsudaat: heldere of troebele ascites, hoog eiwit, albumine en LDH, cytologie positief of negatief
- chyleus: melkachtig aspect, hoog cholesterol en triglyceriden
- eventueel: echografie (ter beoordeling van punctieplaats en van geloketteerd vocht)
Beleid
Symptomatische behandeling alleen bij hinderlijke klachten.
Behandeling van de oorzaak
- chemotherapie of hormonale therapie bij daarvoor gevoelige tumoren
- stentplaatsing bij afsluiting van de vena portae
Niet-medicamenteus
- goede verzorging van de buikhuid; adviezen t.a.v. houding en kleding
- ontlastende ascitespunctie (kan ook in thuissituatie worden uitgevoerd) Zie Protocol ascitespunctie thuis.
- meestal linksonder in de buik (contralaterale punt van McBurney), soms rechtsonder; evt. plaatsbepaling met behulp van echografie
- palpeer om vast te stellen dat er geen lokale tumorgroei is
- desinfecteer met alcohol/chloorhexidine
- verdoof met lidocaïne; controleer daarbij of ascites verkregen kan worden
- breng dikke infuusnaald (14G) in via steekkanaal van de verdoving, totdat er ascites in de naald loopt
- duw de naald nog iets door en voer dan de kunststof canule op over de naald tot in de buikholte
- verwijder de naald en sluit de canule aan op een infuussysteem, waarvan de spike en de druppelkamer zijn afgeknipt en leg het uiteinde in een emmer
- fixeer de naald met verbandrolletje en pleister
- laat zoveel mogelijk ascites aflopen (meestal enkele uren, soms korter)
- verwijder de naald en controleer op nalekken
- verbind met steriel gaasje
- evt. (permanente) drainage
Medicamenteus
- bij ascites ten gevolge van uitgebreide levermetastasen, levercirrose of hartfalen: spironolacton 1 dd 100-400 mg p.o., evt. in combinatie met furosemide 2-3 dd 20-40 mg p.o.
Evaluatie
- door arts of verpleegkundige
- op basis van klachten en buikomvang (eventueel met behulp van gestandaardiseerde meting) en/of gewicht
- afhankelijk van klachten en snelheid van toename wekelijks of dagelijks