Richtlijn Hypercalciëmie in de palliatieve fase
Samenvatting
Hypercalciëmie is een verhoging van de calciumconcentratie in het bloed (geïoniseerd calcium >1,30 mmol/l of gecorrigeerd calcium >2,65 mmol/l). Een geïoniseerd calciumgehalte dat hoger is dan 2,0 mmol/l kan fataal zijn als het niet behandeld wordt.
Gevolgen
Mogelijke klachten (kunnen ook geheel ontbreken):
- anorexie, misselijkheid en braken, obstipatie
- polyurie (veel plassen) en dorst
- moeheid en algemene malaise
- later: uitdroging en gewichtsverlies, ileus, spierzwakte, cerebrale stoornissen, hartritmestoornissen (potentieel levensbedreigend) NB Klachten veroorzaakt door hypercalciëmie zijn gemakkelijk te verwarren met klachten veroorzaakt door algemene achteruitgang, bijwerkingen van opioïden of chemotherapie, symptomen van ileus of hersenmetastasen.
Oorzaken
- meestal: maligniteit (vaak met botmetastasen), vooral bij mamma carcinoom (soms na start van hormonale behandeling), bronchus carcinoom en ziekte van Kahler
- andere oorzaken: o.a. hyperparathyreoïdie (te sterk werkende bijschildklieren), bijwerkingen van medicatie (calcium, vit. A of D, thiazide-diuretica), sarcoïdose, hyperthyreoïdie, chronische nierinsufficiëntie, ziekte van Paget, bijnierinsufficiëntie
Diagnostiek
- anamnese en lichamelijk onderzoek
- laboratoriumonderzoek:
- geïonïseerd calcium of gecorrigeerd calcium: gecorrigeerd Ca = serumcalcium + 1,0 - (0,025 x serumalbumine)
- serumcreatinine, serumkalium
- evt. ECG bij hartritmestoornissen, botscan/CT-scan/MRI bij verdenking op botmetastasen
Beleid
- Bespreek met patiënt en naasten of behandeling aangewezen is en zo ja, waar (thuis of in ziekenhuis), afhankelijk van de wens van de patiënt, klachten en levensverwachting.
- Behandel ook de bijbehorende klachten, vooral misselijkheid, braken en obstipatie (zie de desbetreffende hoofdstukken).
Behandeling van de oorzaak
- (wijziging van) antitumortherapie (niet als hypercalciëmie kort na start van hormonale behandeling optreedt)
- wijziging of staken van medicatie
Niet-medicamenteus
Vochttoediening: 2-4 l 0,9% NaCl/24 uur (vaak met toediening van kalium) tot normalisering van serumcalcium.
Medicamenteus
- bij maligne lymfomen: prednisolon 1 dd 60 mg of dexamethason 1 dd 8 mg
- bij andere maligniteiten:
- zoledroninezuur 4 mg in 15 minuten i.v. (eenmalig)
- pamidroninezuur (APD) 60-90 mg in 2 uur i.v. (eenmalig)
- ibandroninezuur 4 mg in een uur i.v. (eenmalig)
- clodronaat 1500 mg i.v. in 4 uur of 1500 mg s.c. in 2-3 uur
- bij levensbedreigende hypercalciëmie (geïoniseerd calcium >2 mmol/l of ernstige cardiale of neurologische verschijnselen) één van bovengenoemde middelen combineren met calcitonine 2 dd 4-8 IE/kg s.c. of 8-16 IE/kg/24 uur s.c./i.v.
- bij onvoldoende reactie of snel recidief na pamidroninezuur: zoledroninezuur 8 mg in 15 minuten i.v. (eenmalig)
Evaluatie
- door arts en verpleegkundige
- aan de hand van klachten en serumcalcium
- dagelijks tot normalisering van het serumcalcium