Richtlijn Oncologische ulcera in de palliatieve fase

Samenvatting

Onder een oncologisch ulcus wordt verstaan een onderbreking van de opperhuid door infiltratie van maligne cellen. Het is een wond die ontstaat ten gevolge van groei van de primaire tumor of van metastasen. Het onderliggende weefsel is dan ook altijd maligne. De kans dat het op natuurlijke wijze geneest is gering tot afwezig.

Gevolgen

• zichtbare afwijkingen van de huid, oedeem
• pijn, vochtafscheiding (exsudaat), geur, bloedingsneiging, jeuk
• functionele beperkingen
• boosheid, angst en/of somberheid
• psychosociale problemen (verstoord lichaamsbeeld, schaamte, veranderde relatie met partner en sociaal isolement)

Oorzaken

• aantasting van de huid door een tumor primair uitgaande van de huid of oppervlakkige slijmvliezen
• doorgroei in de huid van een onderliggende tumor
• metastasering in de huid

Het gaat meestal om patiënten met een mammacarcinoom, een tumor in het hoofdhalsgebied, een gynaecologische tumor of een rectumcarcinoom. Oncologische ulcera treden vaker op bij oudere leeftijd, verminderde doorbloeding, slechte voedingstoestand en na uitgebreide lokale voorbehandeling.

Diagnostiek

• anamnese (met aandacht voor lichamelijke en psychosociale gevolgen van het oncologisch ulcus)
• lichamelijk onderzoek
• maak onderscheid tussen:
  • zwarte wond: oppervlakte is bedekt met zwart necrose
  • gele wond: oppervlakte is bedekt met (geïnfecteerd) geel beslag
  • rode wond: wondoppervlak is schoon
    Vaak is er een combinatie van 2 of 3 types.
• gebruik evt. gestandaardiseerd formulier voor beschrijving van het oncologisch ulcus

Beleid

Behandeling van de oorzaak

• Indien mogelijk: behandeling van de onderliggende maligniteit (operatie, bestraling, hormonale therapie, chemotherapie).

Niet-medicamenteus

• Schakel zo nodig wondverpleegkundige in.
• Reinig de wond eenmaal daags onder de douche of met kraanwater of 0,9% NaCl.
• Chirurgische verwijdering van necrose is meestal gecontraïndiceerd.
• Gebruik van wondbedekkers:
  • bij een rode wond:
    • met weinig exsudaat: wondcontactmateriaal op synthetische/siliconen basis, afgedekt met absorberend verband
    • met veel helder exsudaat: schuimverband of hydrofiber, afgedekt met absorberend verband
  • bij een gele wond:
    • met weinig exsudaat: hydrogel en/of wondcontactmateriaal op synthetische basis en absorberend verband
    • met veel exsudaat: alginaat of hydrofiber afgedekt met absorberend verband
  • bij een zwarte wond:
    • met weinig exsudaat: hydrogel en/of wondcontactmateriaal op synthetische basis, afgedekt met absorberend verband
    • met veel exsudaat: alle absorberende wondbedekkers of alginaat, afgedekt met absorberend verband
  • indien geurproblematiek op de voorgrond staat: geurneutraliserend verband in combinatie met alle soorten verband
  • bij matige bloedingsneiging: alginaat, bij een ernstige bloedingsneiging: hemostatische materialen
  • bij (dreigende) maceratie van de wondranden: wondrandbeschermende zalf of film
• Fixeer het verband m.b.v. kledingstukken (T-shirt, beha, onderbroek of fietsbroek), op maat geknipt buisverband of (fixatiebroekjes voor) incontinentiemateriaal.
• Overweeg bij ernstige bloeding radiotherapie (ter bloedstelping) of embolisatie.
• Biedt psychosociale ondersteuning aan.

Medicamenteus

• bij geurproblemen: metronidazol 3 dd 500 mg p.o./i.v. of metronidazoloplossing 1% toegevoegd aan carbomeerwatergel lokaal in de wond of metronidazol infuusvloeistof 0,5% rectaal of vaginaal. Alternatief: clindamycine 4 dd 300 mg p.o.
• bij Pseudomonasinfectie (herkenbaar aan gifblauwe/groene kleur): 2 dd een in azijnzuur 0,5-1% gedrenkt gaas in de wond leggen
• bij enterocutane fistels: octreotide 3 dd 100-200 μg s.c. of 300-600 μg/24 uur continu s.c./i.v.
• bij bloedingsneiging:
  • in xylometazoline of adrenaline (1:1000) gedrenkte gazen
  • tranexaminezuur 3 dd 1000 mg p.o.
  • bij levensbedreigende bloeding: sedatie met midazolam 15-50 mg bolus s.c./ i.v., zo nodig na 10 minuten herhalen
• bij pijn:
  • systemische pijnbestrijding (zie Pijn)
  • lokale toepassing van 0,5% morfinegelei

Evaluatie

• door arts of (wond)verpleegkundige
• aan de hand van klachten en klinisch beeld
• gebruik evt. wondevaluatieformulier
• wekelijks, zo nodig vaker